Giai đoạn sáu tuổi – đúng hơn, là sáu tuổi rưỡi – giống giai đoạn bực mình hồi hai tuổi rưỡi một cách lạ lùng. Nhưng hồi 6 tuổi, trẻ không phải chỉ phản kháng “không, không”, hoặc nổi quạu mỗi khi ta bảo con làm theo ý ta, như thời trước; bây giờ tiếng “không” của con rõ ràng có vẻ là thách thức ta, con cương quyết bảo: “Không, con không làm”, “Mẹ không thể bắt con làm cái đó được”. Và con có lý, vì tuổi này có thể lý luận với con được rồi, và như vậy, con có muốn làm việc gì là tự ý con, chứ ta không thể ép buộc con về thể chất được, chẳng hạn bắt con phải dọn dẹp phòng của mình, lễ phép với em họ. Ép buộc con không được. Con đã qua giai đoạn đó rồi.
Nhưng ta vẫn còn có thể dùng thuật để dụ dỗ con; và ở tuổi này, con số có một thứ ma lực đối với con. Đôi khi chỉ cần khiêu khích một đứa bướng bỉnh, bảo con: “Mẹ coi xem con có dọn dẹp xong không trước khi mẹ đếm tới 20!”, là tức thì con lăng xăng thu dọn các vật bỏ bừa bãi trong phòng: mảnh giấy vụn, các viên đạn, chiếc khăn, mẩu dây gai v.v…
Bạ có thể thắc mắc: nhưng tại sao hồi năm tuổi bé dễ thương, biết điều như vậy rồi bỗng nhiên bây giờ hung hăng chống lại cha mẹ như con gà trống con vậy, khiến cha mẹ phải ngạc nhiên? Tại sao bỗng nhiên con lại phản kháng, đôi khi tới căm hận nữa? Thằng Mạnh đi ngang qua chỗ ba nó ngồi, đá vào tờ báo, càu nhàu: “Cút đi… quẩn chân tao”. Con Hòa thấy má nó ăn bận rất đẹp đi ngang qua, bảo: “Ngộ dữ…” rồi nó bạt tai con búp bê của nó một cái.
Thái độ của trẻ 6 tuổi tàn bạo, rõ rệt quá, cho nên nhiều khi cha mẹ cũng phải dùng ma lực của con số, nghĩa là đếm cho tới 10 trước khi phản ứng. Thứ nhất là họ phải cố hiểu sự thay đổi đột ngột đó, từ một đứa bé rất dễ thương thành một thằng quỉ nhỏ. Nếu họ hiểu rằng trẻ phản kháng như vậy là trong thâm tâm đương thống khổ, thì họ sẽ khoan hồng với con hơn, mà có thể nghĩ bụng: “Rồi cái giai đoạn này cũng sẽ qua như giai đoạn trước”. Nhớ rằng trẻ sẽ không hư hỏng hẳn đâu, nó phát triển bình thường thì phải qua giai đoạn ngắn ngủi này, nhớ như vậy thì lòng sẽ dịu xuống, không sầu khổ nữa.
Tại sao giai đoạn sáu tuổi này lại hỗn loạn như vậy? Trước hết, vì tuổi đó là tuổi chuyển tiếp về phương diện thể chất cũng như tâm lí.
Về thể chất, 6 tuổi là tuổi trẻ rụng răng sữa và bắt đầu mọc răng hàm. Trong cơ thể có nhiều sự biến đổi hóa học và sức khỏe con thường kém. Con dễ mắc bệnh truyền nhiễm, nhất là bệnh sưng tai. Họng và mũi cũng thường đau. Bộ phận thị giác cũng biến đổi. Trọn cơ thể con đương biến chuyển mạnh.
Về tâm lí, trẻ như một người lội qua sông, mới rời khỏi bờ bên đây (tuổi thơ) và băng qua dòng nước để qua bờ bên kia (tuổi hiểu biết, tuổi yên ổn, nghỉ ngơi, tiềm phục trước khi tới tuổi dậy thì).
Con phải gắng sức nhiều mà thiếu sự phối hợp cử động, như người mới tập bơi, vùng vẫy, làm nước tung toé vào những người lại gần.
Vì vậy mà tình con trai yêu mẹ, con gái yêu cha bớt mãnh liệt. Trẻ sắp đạt tới một mức già giặn. Vì cảm xúc của con ít bị dồn ép, kém mạnh, nên bây giờ con có thể biểu lộ ra rõ rệt. Dĩ nhiên tuy con ghét nhưng vẫn còn yêu cha mẹ, và lòng yêu lần lần lấn lòng ghét. Con ghét chỉ vì con muốn rời cha mẹ, để biến đổi tình quyến luyến ngây thơ, có tính cách “chiếm đoạt” của con trước kia, thành một tình yêu bền bĩ, có tính cách “cung hiến”. Vậy sự phản kháng của nó ở tuổi này cũng giống sự cự tuyệt ở tuổi trước (hai tuổi rưỡi), nhưng ở một mức cao hơn, và vẫn là một tiến bộ.
Vì trẻ phải thích nghi với một thế giới mới trong nội tâm mình như vậy, nên hồi 6 tuổi, tinh thần con bị căng thẳng dữ dội: nguyên nhân chỉ có vậy. Mà vũ trụ bên ngoài đối với trẻ cũng biến đổi lạ lùng. Sáu tuổi trẻ vô trường. Trường là một thế giới huyền diệu con đã muốn biết từ lâu: đó là một dấu hiệu tinh thần già giặn thêm; “Bé lớn rồi bé đi học đây”, thế là một vũ trụ khác ghép thêm vào gia đình và làm thay đổi đời sống hàng ngày của con; vì bây giờ có thêm giờ đi học, giờ về nhà, giờ làm bài, thêm ngày được điểm tốt, ngày bị điểm xấu, ngày nghỉ v.v… Bây giờ thêm một tương quan mới, mà ở mẫu giáo, con không biết, tức tương quan thầy trò. Và chính cái liên hệ rất đặc biệt này là nguyên do chính làm cho tinh thần trẻ căng thảng. Nhưng bình thường ra, cũng chính liên hệ đó sẽ làm cho tinh thần con phong phú thêm nhiều.
Vì hồi 6 tuổi, trẻ nhận thấy rằng một người khác không phải ba mẹ mình cũng có quyền hành đối với mình, biết nhiều điều như ba mẹ mình, có nhiệm vụ giảng dạy những điều đó cho mình, và từ nay mỗi ngày con sống với người đó hai buổi.
Nhận xét đó làm cho con kinh ngạc, mà không phải một sớm một chiều mà thích ứng ngay được với tình trạng mới đó.
Mới đầu con lẫn lộn, chưa tách rời được gia đình và trường học, chưa phân biệt được các chức vụ. Con bảo mẹ: “Mẹ sửa bài cho con đi” hoặc “Mẹ ghi một ngôi sao vào đây”; con đem tới trường chiếc xe nhỏ ông nội mới cho để khoe với cô giáo. Mà như vậy cũng dễ hiểu.
Rồi lần lần trẻ nhận định được nhiệm vụ riêng của thầy giáo, sự nhận định đó càng từ từ thì càng có lợi cho sự quân bình của tâm hồn con. Nghĩa là mới đi học, trẻ cần có một ông thầy yêu nó như ba nó yêu nó, gần như mẹ nó yêu nó nữa…
Tuy nhiên ông thầy không bao giờ được tước đoạt nhiệm vụ của cha mẹ, nhiệm vụ mỗi bên một khác, có vậy tinh thần trẻ mới phong phú lên được. Mà cha mẹ cũng phải hiểu rằng mình không nên làm hộ bài cho con, để con được lời khen của thầy giáo; và khi hỏi con: “Ở trường hôm nay con làm được những gì ?” mà con đáp : “Chẳng làm gì cả”, thì nên hiểu rằng đó là một cách lễ phép để bảo: “Chuyện đó không liên quan tới ba mẹ”. Như vậy là con đã tách rời gia đình và học đường rồi đấy, đương hiểu rằng hai nơi đó là hai vũ trụ khác nhau; trước kia con lẫn lộn nơi này với nơi kia, bây giờ con đem nơi này đối chiếu với nơi kia, và sau này, hồi 8 tuổi, con sẽ phối hợp hai vũ trụ đó với nhau được.
Nhưng chúng ta cần nói thêm: Trường học là một thế giới kỳ thú, mà cũng có thể là một thế giới đáng sợ: trong hồi ký đứa trẻ nào, buổi đầu tới trường cũng gần như một ác mộng: “Tôi nhớ lại, hôm đó các đứa con gái khác cười tôi vì chỉ có một mình tôi đi vớ dài và trắng”, “Tôi thấy mẹ tôi ra về và tưởng mẹ sẽ không bao giờ trở lại đón tôi nữa…”, “Tôi muốn hắt hơi mà không có mùi soa, và tôi sợ muốn chết”, “Các bạn cười tôi vì tôi không nói như chúng, tôi nói hay hơn chúng nhiều”.
Trước một cái gì bí mật mình chưa biết, thì ngay người lớn can đảm nhất cũng lo ngại, vậy trẻ lo lắng vô cùng khi bước vào thế giới lạ, như đè bẹp con, con không kiểm soát được, đó là điều dễ hiểu. Cũng may chúng ta hiểu được tâm trạng đó của trẻ và chỉ cần đưa một bàn tay âu yếm, tự tín ra đón con là con hết lo sợ liền.
Tất cả những điều trình bày ở trên cho ta hiểu rằng có nhiều biến chuyển nội tâm và ngoại giới rất khó chịu tới nỗi đôi khi trẻ không thể không quạu quọ được. Và ta không nên ngạc nhiên rằng hồi 6 tuổi, trẻ hay sợ sệt mà nỗi sợ của con đạt tới mức cao nhất. Vậy chúng ta phải coi chừng, đừng làm cho tinh thần con căng thẳng thêm nữa.
Trích sách Thế Giới Bí Mật Của Trẻ Em